Ngồi thiền lâu không phải là tiêu chí để đánh giá sự tiến bộ của một người trong Dhamma•
Nếu một người ngồi bất động được rất lâu nhưng với cái tâm phóng dật liên tục, triền miên, mải miết trong những câu chuyện nội tâm, hoặc bị rơi vào trạng thái hôn trầm, mơ màng, hoàn toàn mất ý thức về việc hành thiền. Khi ở hai trạng thái này, họ đang mải mê tạo sankhara mới chứ không phải là tiến trình diệt sankhara, do vậy những sankhara tích lũy không có cơ hội được trồi lên trên bề mặt ý thức để rồi diệt đi, đó là lý do vì sao khi ở hai trạng thái này, người ta ngồi rất là ÊM, rất là lâu. Nhưng thực tế kết quả là không một Panna nào được tạo ra trong suốt thời gian hành thiền ấy•
Nhưng muốn thực sự tiến bộ trong Dhamma phải có khả năng ngồi thiền lâu với một điều kiện: là phải đảm bảo ba tiêu chí mà Đức Phật lặp đi lặp lại trong bài kinh Tứ Niệm Xứ là:
❝ atapi sampajano satima ❞
Nhiệt tâm • Tỉnh giác • Chánh niệm
Tinh tấn liên tục, hoàn toàn tỉnh giác về niệm được thiết lập trên đối tượng hành thiền, không phải là những thứ khác•
Lại ví dụ giống như người nấu nước sôi, nếu cứ đun 30 độ lại tắt bếp, một ngày sau nấu lại đến 30 độ lại tắt bếp, như vậy có đến giây phút trút hơi thở của đời người nước vẫn chưa thể sôi•
Giống như một người đi mở đường gặp tảng đá lớn chặn ngang không còn lối để đi. Cứ mỗi ngày anh ta ra lung lay tảng đá một lúc rồi về nghỉ. Tảng đá lớn sau trận mưa đêm lại hoàn về trạng thái ban đầu. Cứ như vậy anh ta sẽ không thể vượt lên trên con đường dù chỉ là một bước vì chướng ngại là quá lớn•
Cũng giống như vậy, những khối sankhara thật lớn của chúng ta, những chướng ngại khó khăn ban đầu đều là bất thiện nghiệp loại lớn, những sankhara có khả năng đưa chúng ta xuống 4 cảnh khổ luôn trồi lên trước, vì bậy luôn là đau đớn, mệt mỏi, uể oải, chán nản, ngứa ngáy, khó chịu, căng thẳng, bồn chồn … chúng sẽ áp đảo chúng ta. Chỉ khi nào ta tác động liên tục một lực đủ lớn, nó sẽ cộng hưởng để tạo ra lực đẩy gấp bội, khi ấy sankhara bất tịnh loại lớn mới có cơ hội được loại trừ, mở đường cho những sankhara khác có cơ hội được trồi lên tiếp tục để được diệt trừ•
Vậy nên: ngồi lâu + atapi + sampajano + satima mới thực sự có hiệu quả•